Εφαρµοσµένη Εµβιοµηχανική στα Κάτω Άκρα
Tο απόσταγµα της επιστήµης στην υπηρεσία της σύγχρονης γυναίκας
O διεθνής δόκιµος όρος της εφαρµοσµένης εµβιοµηχανικής στα κάτω άκρα είναι “Applied Lower Limb Biomechanics”. Πρόκειται για την επιστήµη που εφαρµόζει στο ιατρείο τα πορίσµατα της εργαστηριακής έρευνας της εµβιοµηχανικής.
Η Εµβιοµηχανική είναι η επιστήµη που µελετά τις δυνάµεις που αναπτύσσονται εντός και εκτός του ανθρώπινου σώµατος και των επιπτώσεων που έχουν αυτές στη φυσιολογία των βιολογικών δοµών (οστά, µύες, τένοντες, σύνδεσµοι κ.ά.).
Οι βιολογικοί παράγοντες που οδηγούν σε τραυµατισµούς και πόνο στο κάτω άκρο είναι:
α) η λάθος ανατοµική ευθυγράµµιση του κάτω άκρου στο µετωπιαίο επίπεδο (εικόνα 1), &
β) οι ασύµµετρες δυνάµεις που αναπτύσσονται κατά µήκος του κάτω άκρου σε κάθε επαφή µε το έδαφος (εικόνα 2).
Η σύγχρονη γυναίκα έχει µπει δυναµικά και στον αθλητισµό/πρωταθλητισµό. Ένα από τα φαινοµενικά ευκολότερα, αλλά και συνάµα ανέξοδα αθλήµατα, µε πολλά οφέλη για την υγεία, είναι το τρέξιµο. Κάθε χρόνο παρατηρούµε όλο και περισσότερες συµµετοχές γυναικών, όλων των ηλικιών στο κλασικό Μαραθώνιο της Αθήνας, αλλά και σε άλλες αθλητικές διοργανώσεις. Άλλες πάλι γυναίκες περπατούν µεγάλες αποστάσεις ή τρέχουν από υποχρέωση για να αντιµετωπίσουν σοβαρά θέµατα υγείας όπως οστεοπόρωση, καρδιαγγειακά νοσήµατα παχυσαρκία κ.α. ∆εν είναι λίγες επίσης οι γυναίκες που περιγράφουν οτι δίνουν το δικό τους “Μαραθώνιο” καθηµερινά στην εργασία µε πολλές ώρες ορθοστασίας, αρκετές φορές µάλιστα µε καθόλου βολικά υποδήµατα. Παράλληλα όµως, στους ίδιους πληθυσµούς παρατηρείται αύξηση µυοσκελετικών προβληµάτων στα κάτω άκρα (πέλµατα, γόνατα, ισχία) και τη µέση.
Η παγκόσµια επιστηµονική κοινότητα συµφωνεί ότι η λάθος ανατοµική ευθυγράµµιση του κάτω άκρου και η προκαλούµενη γένεση ασύµµετρων φορτίσεων κατά µήκος του µυοσκελετικού συστήµατος, οδηγεί σε πληθώρα καταστάσεων όπως:
- χονδροµαλάκυνση επιγονατίδας
- σύνδροµο τριβής λαγονοκνηµιαίας ταινίας
- χρόνια εκφύλιση µηνίσκου
- κάταγµα κόπωσης µεταταρσίων-κνήµης-πτέρνας-µηρού
- βλαισός µεγάλος δάκτυλος ή αλλιώς κότσι
- τενοντοπάθεια επιγονατιδικού συνδέσµου–Αχιλλείου–οπίσθιου κνηµιαίου
- πελµατιαία απονευρωσίτιδα
- άκανθα πτέρνας
- πτώση µεταταρσίου και µεταταρσαλγία
- νευρύνωµα του Μόρτον
- γαµψοδακτυλία/σφυροδακτυλία
- πλατυποδία – κοιλοποδία – βλαισοπλατυποδία
- πτωχές αθλητικές επιδόσεις
- αλλοπρόσαλλο βάδισµα-τρέξιµο
- πολλαπλά διαστρέµµατα
- περιστασιακοί ή µόνιµοι πόνοι στα γόνατα (Osgood Schlaters)
- πόνοι στις πτέρνες (Sever’s disease), τα ισχία ή τη µέση
- οσφυαλγία
- λειτουργική σκολίωση στη σπονδυλική στήλη
Όταν προκύπτουν θέµατα υγείας που πολλές φορές χρονίζουν και επηρεάζουν την εργασία, αλλά και τις κοινωνικές υποχρεώσεις του ασθενούς, τότε η έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση και θεραπεία καθιστούν τη τεχνολογία να φαντάζει αναγκαία. Και όταν η ιατρική χρησιµοποιεί “προηγµένη τεχνολογία” τότε δηµιουργείται το κατεστηµένο. Πολλές φορές πίσω από το κατεστηµένο κρύβονται µύθοι, οι οποίοι όσο υπάρχει ανάγκη διαιωνίζονται. Μπορεί όµως η σηµερινή κατεστηµένη τεχνολογία να είναι πάντα επαρκής και αλάνθαστη για τη θεραπεία των παραπάνω παθήσεων που οφείλονται σε εµβιοµηχανικές παρεκκλίσεις;
Αυτό το άρθρο έχει εµπνευστεί από τις πολλές ερωτήσεις που καλούµαι να απαντήσω καθηµερινά στο γραφείο µου σε ταλαιπωρηµένους και µπερδεµένους ασθενείς. Έχει δε σκοπό, να ανασκοπήσει περιορισµούς και µύθους γύρω από τις περισσότερο διαδεδοµένες µεθόδους που χρησιµοποιούνται στην Ελλάδα για τη διάγνωση και συντηρητική αποκατάσταση στα κάτω άκρα.
Ο κλασικός πελµατογράφος
Η Εµβιοµηχανική είναι η επιστήµη που µελετά τις δυνάµεις που αναπτύσσονται εντός και εκτός του ανθρώπινου σώµατος και των επιπτώσεων που έχουν αυτές στη φυσιολογία των βιολογικών δοµών (οστά, µύες, τένοντες, σύνδεσµοι κ.ά.)
Ο όρος “πελµατογράφος” αποτελεί Ελληνική απλοποίηση του διεθνούς όρου “δυναµοδάπεδο” (Force Platform Plate). Πρόκειται για συσκευή που φέρει πολλαπλούς αισθητήρες πίεσης και αναλύει τη κατανοµή των δυνάµεων κάτω από το πέλµα στην όρθια στάση (στατικό πελµατογράφηµα) ή το βήµα (δυναµικό πελµατογράφηµα) (εικόνα 3). Συνηθέστερος στόχος της εξέτασης είναι η συνταγογράφηση ορθωτικών πελµάτων για υπόδηµα του ασθενούς.
Αυτό που θα έπρεπε να διερωτάται κανείς είναι αν τα δεδοµένα που προκύπτουν από µια δισδιάστατη ανάλυση δυνάµεων είναι επαρκή για τη κατασκευή µίας τρισδιάστατης ορθωτικής συσκευής. Επίσης, αν πολλοί από τους φέροντες τη συσκευή (ιατροί, φυσικοθεραπευτές, καταστήµατα πώλησης αθλητικών ειδών, καταστήµατα ορθοπεδικών και φαρµακεία, ακόµη και κέντρα αισθητικής/πεντικιούρ), ξέρουν πραγµατικά πώς να τη χρησιµοποιούν και το βασικότερο αν γνωρίζουν το νόηµα των µετρήσεων.
Εύλογο επίσης είναι το ερώτηµα πώς µία πίεση (δεδοµένα συσκευής πελµατογραφήµατος), µπορεί να µεταφραστεί σε γωνία υποστήριξης (βελτίωση ανατοµικής ευθυγράµµισης µε ορθωτικό πέλµα).
Η απάντηση είναι προφανής, αλλά σε αυτό το άρθρο θα περιοριστούµε σε επιστηµονικό-ηθικά θέµατα χωρίς τεχνικές λεπτοµέρειες.
Πελµατογράφος νέας γενιάς. Δίνει λύσεις;
Οποιαδήποτε συσκευή µετράει τον ασθενή όρθιο αποτυγχάνει να αντλήσει σηµαντικές πληροφορίες διότι στη πλήρη φόρτιση τα επιµέρους λειτουργικά τµήµατα του ποδιού “κλειδώνουν” και το πόδι συµπεριφέρεται σαν άκαµπτος µοχλός
Αναλογιζόµενοι τα ελλείµµατα του κλασικού πελµατογράφου, πολλοί χρησιµοποιούν το πελµατογράφηµα τελευταίας γενιάς που πραγµατοποιείται από την βύθιση ακίδων κάτω από το εξεταζόµενο πέλµα δίνοντας την αίσθηση τρισδιάστατου καλουπιού (εικόνα 4). Και εδώ όµως µπορούν να δηµιουργηθούν σοβαρά σφάλµατα.
Θεωρείται σκόπιµο να αναλυθεί µε ένα παράδειγµα το φαινόµενο του πρηνισµού (πλατυποδία) που είναι και το συχνότερο παρατηρούµενο στο γενικό πληθυσµό. Αυτό που αντιλαµβανόµαστε µε µία γρήγορη µατιά στη πλατυποδία, είναι η µετατόπιση του βάρους του ποδιού προς τα µέσα µε αποτέλεσµα τη καθίζηση της ποδικής καµάρας. Σε ένα πελµατογράφηµα αυτό θα φαινόταν ως απώλεια ποδικής καµάρας και αυξηµένες φορτίσεις στο εσωτερικό του πέλµατος (εικόνα 5). Τα δεδοµένα που αντλούνται από ένα τέτοιο πελµατογράφηµα οδηγούν στη κατασκευή ενός ορθωτικού πάτου που σκοπό έχει να υποστηρίξει και να ανορθώσει τη χαµένη ποδική καµάρα. ∆εν είναι λίγες οι φορές όπου ασθενείς που χρησιµοποιούν ορθωτικά παρουσιάζουν συµπτώµατα πελµατιαίας απονευρωσίτιδας (έντονος πόνος κατά µήκος της ποδικής καµάρας).
Ο λόγος; Οποιαδήποτε συσκευή µετράει τον ασθενή όρθιο αποτυγχάνει να αντλήσει σηµαντικές πληροφορίες διότι στη πλήρη φόρτιση τα επιµέρους λειτουργικά τµήµατα του ποδιού “κλειδώνουν” και το πόδι συµπεριφέρεται σαν άκαµπτος µοχλός. Έτσι είναι αδύνατο να διαχωριστεί η λειτουργία των επιµέρους τµηµάτων του άκρου ποδιού και να κατασκευαστεί το κατάλληλο ορθωτικό πέλµα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη περίπτωση που ο πόνος στο πόδι επιδυνώνεται σε ψηλοτάκουνο υπόδηµα (γοβάκια, µπότες), µιας και το πελµατογράφηµα που γίνεται χωρίς τακούνι και ανύψωση αποτυγχάνει να καταγράψει τη λάθος στάση του ποδιού µέσα στο υπόδηµα.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό πως η αποκλειστική “διάγνωση” πιέσεων κάτω από το πόδι δεν επαρκεί για την άντληση δεδοµένων προς συνταγογράφηση και κατασκευή ορθωτικών πελµάτων έσω υποδήµατος, κάτι µε το οποίο συµφωνεί οµόφωνα και η παγκόσµια ποδιατρική κοινότητα από το 2004 (The American College of Foot & Ankle Orthopedics & Medicine. Prescription Custom Foot Orthoses Practice Guidlines, December 2004).
Μία άλλη µεθοδολογία που χρησιµοποιείται λιγότερο συχνά πλέον, διότι είναι περισσότερο χρονοβόρα για τον επαγγελµατία, είναι η λήψη καλουπιού µε αποτύπωµα σε αφρώδες υλικό (εικόνα 6). Και εδώ οι περιορισµοί είναι παρόµοιοι µε τον πελµατογράφο τελευταίας γενιάς µε επιπρόσθετο το γεγονός ότι τις περισσότερες φορές τα αποτυπώµατα λαµβάνονται από τον τεχνικό/κατασκευαστή πελµάτων και όχι από εξειδικευµένο επαγγελµατία υγείας, µε αποτέλεσµα το ποσοστό λάθους στις µετρήσεις να αυξάνεται.
Ποιότητα υλικών κατασκευής
Μία κατασκευαστική λεπτοµέρεια που είναι αδύνατον να αξιολογηθεί αντικειµενικά από τον ασθενή, παρά µόνο εµπειρικά, µετά τη εφαρµογή είναι η ποιότητα των υλικών. Τα ορθωτικά στη πλειονότητα τους κατασκευάζονται από ένα θερµοπλαστικό πολυµερές υλικό το EVA (Ethyl Vinyl Acetate), από το οποίο κατασκευάζονται και οι σόλες των παπουτσιών τρεξίµατος.
Όποια αναγνώτρια ασχολείται και µε τη γυµναστική (ιδιαίτερα τρέξιµο) και χρησιµοποιεί αθλητικά τρεξίµατος και έχει ήδη φορέσει ορθωτικούς πάτους, κάνοντας το συνειρµό “ορθωτικό πέλµα – σόλα παπουτσιού”, µπορεί να αντιληφτεί τη διαφορά στο εύρος σκληρότητας που µπορεί να έχει EVA από EVA. Τα περισσότερα πέλµατα στην Ελληνική αγορά είναι µαλακά και άνετα. Μαλακή είναι και η αφαιρούµενη σόλα που έχουν όλα τα καλά αθλητικά παπούτσια τρεξίµατος στο εσωτερικό τους… υπάρχει πραγµατικά λόγος να αντικατασταθεί µία µαλακή σόλα από µία άλλη µαλακή σόλα που κοστίζει όσο ένα καλό ζευγάρι παπούτσια;
Με λίγα λόγια, είναι ιδιαίτερα σηµαντική η πυκνότητα των υλικών που χρησιµοποιούνται στη κατασκευή ορθωτικών πελµάτων.
Ένα “ορθοπεδικό” πέλµα, εξορισµού έχει σκοπό να “ορθώσει”, δηλαδή να ευθυγραµµίσει και όταν είναι µαλακό αποτυγχάνει να εξυπηρετεί αυτό το σκοπό. Τα µαλακά πέλµατα είναι συνήθως προϊόντα EVA ανοιχτών πόρων ή προσµίξεων αυτού που κατεβάζουν σηµαντικά το κόστος παραγωγής. Μειώνουν όµως σηµαντικά τη διάρκεια ζωής του ορθωτικού πέλµατος και καταργούν οποιαδήποτε πρόθεση “όρθωσης”/διόρθωσης από τον επαγγελµατία υγείας.
Ελλάδα 2011 στον απόηχο του κλασικού Μαραθωνίου της Αθήνας
Οι βασικότεροι περιορισµοί στη σηµερινή Ελληνική πραγµατικότητα διάγνωσης, συνταγογράφησης και κατασκευής ορθωτικών πελµάτων, προς αντιµετώπιση θεµάτων υγείας µέσω ανατοµικής ευθυγράµµισης συνοψίζονται:
α) στην έλλειψη ουσιαστικής εξειδίκευσης του επαγγελµατία υγείας και µη αποτελεσµατική κλινική εκτίµηση στο κάτω άκρο,
β) στα ανεπαρκή δεδοµένα που προκύπτουν από τεχνολογικούς εξοπλισµούς, των οποίων η αποτελεσµατικότητα τίθεται υπό αµφισβήτηση και
γ) στη ποιότητα των υλικών που χρησιµοποιούνται προς µείωση κόστους και απλοποίηση της διαδικασίας κατασκευής ορθωτικών πελµάτων.
Αξίζουν τελικά τα χρήµατα µου τα ορθωτικά έσω υποδήµατος;
Όταν η συνταγογράφηση ορθωτικών πελµάτων αφορά µεγάλο εύρος του γυναικίου πληθυσµού και δηµιουργεί µία αξιοπρόσεκτη οικονοµική επιβάρυνση στο καθένα, το µείζων ηθικό-επιστηµονικό ερώτηµα που προβάλει, ειδικά στις µέρες µας, είναι κατά πόσο µία “πρότυπη ορθωτική συσκευή” µπορεί να αλλάξει την ανατοµική ευθυγράµµιση στα κάτω άκρα και να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια; Τα επιστηµονικά πορίσµατα εδώ είναι πολύ ενθαρρυντικά. Αποδεικνύεται και πειραµατικά από έγκυρες µελέτες ότι η “πρότυπη ορθωτική συσκευή” αλλάζει, µεταξύ άλλων, το κινητικό πρότυπο της βάδισης και του τρεξίµατος και µπορεί να προσφέρει λύση σε πολλές από τις προαναφερθείσες παθήσεις που η σύγχρονη γυναίκα αντιµετωπίζει καθηµερινά.
Φυσικά το σηµαντικότερο ερώτηµα που προκύπτει από όλα τα παραπάνω είναι ποιο είναι το “ενδεδειγµένο πρότυπο” ορθωτικό πέλµα; Είναι το ορθωτικό πέλµα που συνδυάζει συγκεκριµένα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά ως προς την σκληρότητα γόµας και την κατανοµή αυτής κατά µήκος του πέλµατος και κυρίως ως προς τη υποστήριξη γωνιών στο άκρο πόδι που πηγάζει από άντληση δεδοµένων από έγκυρα διαγνωστικά σηµεία.
το ανθρώπινο πέλµα είναι µία πολύπλοκη κατασκευή που αποτελείται από 28 οστά που δηµιουργούν µεταξύ τους 33 αρθρώσεις οι οποίες προσδίδουν µοναδικές ιδιότητες στο πέλµα
Τα σύγχρονα πορίσµατα έγκυρων µελετών, που διερευνούν την αποτελεσµατικότητα θεραπευτικών παρεµβάσεων βάσει κόστους (cost- effectiveness studies), συνηγορούν ότι στην αξιολόγηση των κάτω άκρων για κατασκευή ειδικών πάτων έσω υποδήµατος, ο ανθρώπινος παράγοντας είναι αναντικατάστατος.
Μερικές από τις σπουδαιότερες µεταβλητές, που πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο κοµµάτι της κλινικής εξέτασης στα κάτω άκρα και δεν µπορούν να αξιολογηθούν ακόµη στο ιατρείο από σύγχρονες τεχνολογίες αποτελούν:
- φυσιολογική γωνία συστροφής των οστών του µηρού και της κνήµης. Τα κληρονοµούµε από τους γονείς µας και πρέπει να συνεκτιµούνται. Μάλιστα σε ηλικίες 5-14 ετών µπορούµε και πρέπει να επεµβαίνουµε θεραπευτικά
- αντισταθµίσεις από τους µύες που προκαλούν στροφικές ροπές στο κάτω άκρο
- δυσλειτουργία στις ιερολαγόνιες αρθρώσεις (λεκάνη)
- δοµική ανισοσκελία. 85-90% του γενικού πληθυσµού έχει ανισοσκελία από 4 χιλιοστά και πάνω που δεν καταφέρνει να διαγνώσει ποτέ
- πρηνισµός ή υπτιασµός στο πρόσθιο άκρο πόδι
- τύπος υποδήµατος (γόβα, µπότα, µπαλαρίνα κλπ)
- βαθµός φθοράς αθλητικών υποδηµάτων
- επίπεδα σωµατικής ανάπτυξης, ιδιοδεκτικότητας & κινητικού ελέγχου
- σωµατικό βάρος και επίπεδα σωµατικής δραστηριότητας (τύπος εδάφους, διανυόµενες αποστάσεις) κ.α.
Εν κατακλείδι, το ανθρώπινο πέλµα είναι µία πολύπλοκη κατασκευή που αποτελείται από 28 οστά που δηµιουργούν µεταξύ τους 33 αρθρώσεις οι οποίες προσδίδουν µοναδικές ιδιότητες στο πέλµα. Σε έναν άτλαντα ανατοµίας θα παρατηρήσετε ότι κάτω από το πέλµα υπάρχουν πολλές σηµαντικές και ευαίσθητες δοµές, όπως αιµοφόρα αγγεία, νεύρα και σύνδεσµοι. Άρα σίγουρα, η συνταγογράφηση και κατασκευή “πρότυπων” ορθωτικών πελµάτων είναι πιο πολύπλοκη από το µοναδικό πάτηµα ενός κουµπιού.
Τη χρυσή τοµή αποτελούν διαγνωστικά τεστ από εξειδικευµένο επαγγελµατία υγείας και εξατοµικευµένη διαµόρφωση, µε συµµετοχή του ασθενούς, πρότυπων ορθωτικών πελµάτων έσω υποδήµατος σε τουλάχιστον δύο επισκέψεις. Αυτή είναι η επιστήµη και η τεχνογνωσία της “Εφαρµοσµένης Εµβιοµηχανικής Κάτω Άκρου” στην υπηρεσία της σύγχρονης γυναίκας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου